NASTRADINI
Nastradinit i ngordhi gomari. "Pa gomar s'bėjmė dot, - i tha gruaja, -
shko e bli nė pazar njė gomar, ja ku i ke gjashtė pjastra." Nastradini
bleu nė pazar njė gomar dhe pa u kthyer mbrapa, e tėrhoqi atė prej
kapistre. Duke ecur kėshtu, i dolėn dy vagabondė, tė cilėt, pa u
ndjerė, ia hoqėn kapistrėn gomarit. Njėri prej tyre e ēoi gomarin nė
pazar dhe e shiti, pėr t'i ndarė pastaj paratė, kurse tjetri vuri
kapistrėn nė kokė dhe kėshtu shkoi me Nastradinin nė shtėpi. Sapo
Nastradini u rrotullua dhe pa njeriun nė vend tė gomarit, ngriu
menjėherė. "C'mė shohin sytė kėshtu! Kush je ti ore?" - e pyeti
Nastradini. Hileqari, pasi gėrhiti dhe u mblodh, tha me keqardhje: "E
gjithė kjo erdhi nga injoranca; njėherė unė bėra ēamarrokllėqe dhe e
mėrzita shume nėnėn. Nėna mė mallkoi, "U bėfsh gomar!", - tha ajo. Dhe
unė u bėra pėrnjėherėsh gomar. Mua mė ēuan nė pazar dhe mė shitėn; ju
mė bletė, kurse tani nga dora juaj e lehtė u bėra pėrsėri njeri".
Njeriu e falenderoi Nastradinin dhe Nastradini e lėshoi atė, duke e
kėshilluar qė tani e tutje tė sillet mirė.
Ditėn tjetėr Nastradini shkoi pėrsėri nė pazar pėr tė blerė njė gomar,
por shikon qė agai tėrheq po atė gomar tė cilin ai e bleu dje. Atėherė
Nastradini iu pėrkul te veshi gomarit dhe duke qeshur i tha: "Ah ti
qerrata! Duket qė nuk mė dėgjove mua dhe pėrsėri e ke zėmėruar nėnėn
tėnde."
***
Njė herė nė mbrėmje, nė tė ftohtėt e madh tė dimrit, fqinjėt u morėn
vesh ta ftonin Nastradinin nė njė gosti dhe gjatė bisedės i thanė:
"Dėgjo, Nastradin efendi, duam tė vėmė bast me ty; nėqoftė se ti
fiton, ne do tė shtrojmė ty njė gosti marramendėse, por nėqoftė se
ti humbet, ti do na pėrgatitėsh njė pilaf tė mirė si nė medrese,
dhe hallvė 'gazi', e tė tjera qė ti i di. Nastradini tha: "Hė-hė!
Po kam fuqi unė ti bėjė kėto?" Njėri tha: "Sigurisht s'mundesh. Po
tė ishte e lehtė, ē'kuptim ka qė tė dikutojmė?" Nastradini i lodhur
tha: "Hė fol, ē'na qėnka kjo gjė qė unė nuk mund ta bėj? E ēudiēme!"
Kurse ai tha: "Sonte gjithė natėn do tė rrish nė sheshin e qytetit.
Nė mėngjes ne do tė takohemi nė xhami. Nėqoftėse ti do tė rezistosh,
atėhere ti ke tė drejtė pėr gosti; veē ama mendohu mirė: tė qėndrosh
si i ngrirė jashtė nė acar, ku ēahet edhe mermeri, ku s'ka aluzjon
pėr ngrohje, pra kėtė nuk e pėrballon dot ē'do djalė. Nga ana tjetėr,
nuk duhet tė futesh diku e pastaj ndaj tė gdhirė tė dalėsh nė shesh,
sepse shtėpia e atij apo e tjetrit tė gjitha dalin nė shesh. Ne deri
nė mėngjez do tė ruajmė ty."
Po sa mė shumė ai i pėrshkruante rreziqet, aq mė shumė qetėsohej
Nastradini. "Mjaft mė, lėre tani, e kuptova, - tha Nastradini. - Po
deshėt njė batalion me ushtarė mė vini tė mė ruajė. Pėrderisa unė thashė
qė do ta pėrballoj, do tė thotė se do t'ia dalė mbanė dhe fund".
Dikush, duke qeshur me tallje tha: "Ja heroi! Pse more, mund ta marrėsh
pėrsipėr njė barrė tė tillė? Po pas sheshit ku do tė qėndrosh ti janė
varrezat. Prandaj nė fillim mendoje mirė, se pastaj faji tė mbetet ty.
Pėrshėndety me tė afėrmit e shtėpisė. Nqs tė ka borxh ndonjėri ose i ke
fshehur paratė diku, thuaji; nqs i ke borxh ndokujt ose ke ndonjė hall,
ngarkoja kėtij njeriu: ai i ka shpatullat e gjėra dhe mban."
Atėherė Nastradini tha: "Zakonisht unė nuk merrem me budallallėqe tė
tilla, por pėr inatin tuaj, e pranoj bastin. Unė po ju tregoj se
Nastradini ėshtė i derdhur prej hekuri, kurse zemrėn e ka tė fortė si
mermer. Unė vij nga fukarallėku. Shpesh mė ka ndodhur qė tė flė jashtė,
nė rrugė e nė male, nė tė ftohtė. Kurse kėtu tek ne nė qytet, lavdi
Zotit, nuk ka ujqėr, as hajdutė nuk ka. Ndėrsa, pėrsa i pėrket 'lagjes
sė tė heshturve', unė merrem vesh mė mirė me ta se me kėdo tjetėr. Unė
ndoshta me qindra herė kam fjetur nė varreza. Tu lė lamtumirėn, t'i lė
amanet diēka ndokujt? S'ėshtė nevoja. Unė s'kam asnjė njeri, qė ta kem
vėshtirė pėr t'u ndarė; s'kam as punėra tė lėna pėr nesėr. Dhe sa pėr
paratė, ju tė gjithė e dini se ē'kam patur i kam harxhuar, nga xhepi
drejt e nė gojė, i kam ngrėnė dhe s'kam mė!"
Ja pra, kėshtu, mė nė fund ata vendosėn qė Nastradini ta kalonte natėn
nė kėmbė nė njė vend pėrjashta.
Nė mėngjes Nastradini i gėzuar e plot shėndet, duke qeshur erdhi tek ata.
Ata e pyetėn se si e kaloi kohėn. Nastradini filloi tė tregojė: "Rreth
e rrotull ē'do gjė zbardhėllonte. Vetėm dėgjohej se si ulėrinte tufani,
kurse pemėt pėrkuleshin poshtė dhe sa nuk binin pėr tokė, pastaj papritur
drejtoheshin dhe pėrplaseshin tek njėra tjetra. Atje tutje, nė largėsinė
prej gati njė milje, nuk di se ku shėndriste njė qiri." Sapo shqiptoi
kėto fjalė, pėrnjėherėsh njėri prej tyre bėrtiti: "E humbi bastin, e
humbi! Nė marrėveshjen tonė nuk bėhej fjalė pėr ngrohje, kurse ti, siē
del, na je ngrohur tėrė natėn nga kjo dritė. Marrėveshja, pra, nuk ėshtė
pėrmbushur."
Tė gjithė tė tjerėt e aprovuan kėtė mendim dhe meqėnėse Nastradini nuk e
plotėsuar marrėveshjen, e dėnuan me njė gosti. C'nuk bėri Nastradini t'ua
hidhte poshtė gjykimet pa kuptim, por ata e ngatėrronin atė dhe nuk e
linin tė fliste. Nastradini, donte s'donte, u detyrua tė pranonte.
Darkėn e caktuar erdhėn miqtė; u falėn; biseduan; vajti ora dymbėdhjetė
dhe pėr tė ngrėnė s'po ndihej gjė fare. Miqtė mė nė fund e humbėn durimin
dhe thanė: "Dėgjo kėtu, Nastradin efendi, ne nuk presim dot mė, na jep
tė paktėn atė qė ke pregatitur." Kurse Nastradini iu kthye: "C'thoni,
o miq! S'ka lezet kėshtu, kini pak durim." Nė kėtė mėnyrė ai i bėri ata
tė durojnė, por kur ora vajti tre e natės, miqtė filluan ta shajnė ashpėr
Nastradinin. Atėherė Nastradini doli, gjoja sikur do t'u sillte darkėn.
Ata pritėn dhe ca, pastaj thanė: "Ky llafazan po tallet me ne. Hajde tė
shohim njėherė se ē'po bėn."
Ata u nisėn ta kėrkojnė atė nė kuzhinė, por atje nuk kishte as ushqim,
as Nastradin. Ata shkuan nė oborr dhe panė Nastradinin qė kishte varur
nė njė pemė njė goxha kazan dhe nėn tė kishte vėnė njė qiri qė mezi
shėndriste. Miqtė i thanė: "Nastradin na ngordhe pėr tė ngrėnė. Kjo
s'ėshtė mė shaka, po dreqi e di se ē'ėshtė!" Nastradini iu pėrgjigj:
"Ju e shikoni, unė me dorėn time po ua gatuaj gjellėn. Prapė s'jeni
tė kėnaqur?" "Ej, ti, budalla, - thirrėn miqtė, - kazanin e ke varur
nė qiell, kurse kėtu poshtė tij ke vėnė njė qiri. Po a mund tė ziejė
kazani nė kėtė lartėsi, edhe pishtar sikur tė ishte, e jo mė njė qiri?"
"Si thatė miqtė e mi? Ju paska lėnė kujtesa, - tha Nastradini. - Tri
ditė mė parė ju mė dėnuat se duke ndėnjur mė kėmbė tėrė natėn nė mes tė
akullit, qėnkam ngrohur nga qiriu qė dukej sė largu nė njė largėsi
prej shtatė kilometrash. Po ta krahasoj me atė, ju them me bindje se
kėtu ėshtė mė nxehtė se sa nė stufėn e banjės. Qiriri sipas jush mund
tė ngrohė nė largėsinė prej 7 kilometrash, atėhėrė pse i njėjti qiri
nuk mund tė valojė kazanin nė njė largėsi gjithė e gjithė tre kut?"
***
Nastradini u mėrzit duke i dhėnė ushqim gomarit prandaj i tha gruas:
"Qysh sot shikoje ti gomarin." Por gruaja nuk ra dakort dhe midis
tyre u ndez sherri. Mė nė fund tė dy ata vendosėn tė heshtin dhe kush
do tė flasė i pari, ai do ta ushqejė gomarin.
Nastradini u largua nė qoshe dhe gjatė disa orėve qėndroi pa
folur. Kjo heshtje e mėrziti gruan, prandaj ajo hodhi shaminė nė kokė,
shkoi te fqinja dhe ndenji atje deri nė mbrėmje. Erdhi koha e darkės.
Gruaja i tregoi fqinjės se ē'i kishte ndodhur me burrin. "Kokėderr
ėshtė burri im, - tha ajo, - ai nga urija vdes dhe pėr tė folur nuk do
tė flasė. Ti ēojmė njė sahan me supė." Gratė i dhanė ēunit njė sahan
me supė dhe ia ēuan Nastradinit. Por duhet thėnė se kur gruaja shkoi
tek fqinja, nė shtėpi hyri hajduti, i cili, mbasi mori ēdo gjė tė
ēmueshme, hodhi njė sy nė dhomėn ku rrinte Nastradini. Ai shikon,
Nastradini rrinte nė qoshe dhe as nuk shqetėsohej fare pėr zhurmėn. Nė
fillim hajduti u shtang, po kur pa qė Nastradini nuk shprehte as njė
shqetėsim dhe as bėrtiste, por rrinte statujė e gurtė, vendosi me
mėndjen e tij qė me siguri ėshtė i paralizuar; nė sy tė Nastradinit ai
merrte ē'do gjė qė i nevojitej. Pastaj i hipi nė kokė dhe mendoi: "Po
ja, t'ia heq nga koka qylafin me sarėkun e tė shohim, do tė flasė apo
jo." Ai ia hoqi Nastradinit qylafin me sarėk dhe pasi hodhi plaēkat
nė kurriz, iku.
Nė kėtė kohė vjen djali, i cili, pasi iu drejtua Nastradinit qė rrinte
nė qoshe si hu, pa folur, tha: "Ju dėrguan supėn." Nastradini, si tė
donte ti jepte tė kuptonte djalit se kėtu ndodhi njė plaēkitje dhe se
atij i hoqėn edhe qylafin nga koka dhe prandaj duhet tė vinte gruaja,
bile tė vinte sa mė shpejt, filloi tė vėrshėllejė dhe duke bėrė shenjė
me dorė, tregoi kokėn e tij. Kurse djali e kuptoi se Nastradini
kėrkonte qė t'ia rrotullonte tri herė sahanin me supė nė kokė. Kėshtu
e kuptoi dhe kėshtu bėri; ai ia derdhi supėn nė kokė Nastradinit.
Supa me oriz i rrodhi nėpėr fytyrė dhe nėpėr mjekėrr, por megjithatė,
Nastradini heshtėte me kokfortėsi.
Djali u kthye nė shtėpi dhe nė pėrgjigje tė pyetjeve tha se nė shtėpi
ishte hapur ē'do gjė nė tė dy kanatat: dyert, dollapi, sundukėt - kudo
ishte rrėmujė e madhe, plaēkat e hedhura dhe tė shpėrndara. Pastaj ai
tregoi historinė e supės.
Gruaja e mori me mend se kėtu diēka s'ishte nė rregull dhe ia mbathi
me tė shpejtė pėr nė shtėpi. Sapo ajo pa atė shkatėrrim e rrėmujė, e
shqetėsuar iu sul burrit, qė rrinte nė qoshe si dordolec, dhe i
bėrtiti: "Oj, oj unė e zeza, ē'ėshtė kjo e keqe kėshtu?" "Hė, shko
tani dhe jepi gomarit ushqim tė hajė," - tha Nastradini dhe shtoi
akoma: "Ja ē'na solli kokfortėsia jote!"
***
Nastradini u mėrzit duke i dhėnė ushqim gomarit prandaj i tha gruas:
"Qysh sot shikoje ti gomarin." Por gruaja nuk ra dakort dhe midis
tyre u ndez sherri. Mė nė fund tė dy ata vendosėn tė heshtin dhe kush
do tė flasė i pari, ai do ta ushqejė gomarin.
Nastradini u largua nė qoshe dhe gjatė disa orėve qėndroi pa
folur. Kjo heshtje e mėrziti gruan, prandaj ajo hodhi shaminė nė kokė,
shkoi te fqinja dhe ndenji atje deri nė mbrėmje. Erdhi koha e darkės.
Gruaja i tregoi fqinjės se ē'i kishte ndodhur me burrin. "Kokėderr
ėshtė burri im, - tha ajo, - ai nga urija vdes dhe pėr tė folur nuk do
tė flasė. Ti ēojmė njė sahan me supė." Gratė i dhanė ēunit njė sahan
me supė dhe ia ēuan Nastradinit. Por duhet thėnė se kur gruaja shkoi
tek fqinja, nė shtėpi hyri hajduti, i cili, mbasi mori ēdo gjė tė
ēmueshme, hodhi njė sy nė dhomėn ku rrinte Nastradini. Ai shikon,
Nastradini rrinte nė qoshe dhe as nuk shqetėsohej fare pėr zhurmėn. Nė
fillim hajduti u shtang, po kur pa qė Nastradini nuk shprehte as njė
shqetėsim dhe as bėrtiste, por rrinte statujė e gurtė, vendosi me
mėndjen e tij qė me siguri ėshtė i paralizuar; nė sy tė Nastradinit ai
merrte ē'do gjė qė i nevojitej. Pastaj i hipi nė kokė dhe mendoi: "Po
ja, t'ia heq nga koka qylafin me sarėkun e tė shohim, do tė flasė apo
jo." Ai ia hoqi Nastradinit qylafin me sarėk dhe pasi hodhi plaēkat
nė kurriz, iku.
Nė kėtė kohė vjen djali, i cili, pasi iu drejtua Nastradinit qė rrinte
nė qoshe si hu, pa folur, tha: "Ju dėrguan supėn." Nastradini, si tė
donte ti jepte tė kuptonte djalit se kėtu ndodhi njė plaēkitje dhe se
atij i hoqėn edhe qylafin nga koka dhe prandaj duhet tė vinte gruaja,
bile tė vinte sa mė shpejt, filloi tė vėrshėllejė dhe duke bėrė shenjė
me dorė, tregoi kokėn e tij. Kurse djali e kuptoi se Nastradini
kėrkonte qė t'ia rrotullonte tri herė sahanin me supė nė kokė. Kėshtu
e kuptoi dhe kėshtu bėri; ai ia derdhi supėn nė kokė Nastradinit.
Supa me oriz i rrodhi nėpėr fytyrė dhe nėpėr mjekėrr, por megjithatė,
Nastradini heshtėte me kokfortėsi.
Djali u kthye nė shtėpi dhe nė pėrgjigje tė pyetjeve tha se nė shtėpi
ishte hapur ē'do gjė nė tė dy kanatat: dyert, dollapi, sundukėt - kudo
ishte rrėmujė e madhe, plaēkat e hedhura dhe tė shpėrndara. Pastaj ai
tregoi historinė e supės.
Gruaja e mori me mend se kėtu diēka s'ishte nė rregull dhe ia mbathi
me tė shpejtė pėr nė shtėpi. Sapo ajo pa atė shkatėrrim e rrėmujė, e
shqetėsuar iu sul burrit, qė rrinte nė qoshe si dordolec, dhe i
bėrtiti: "Oj, oj unė e zeza, ē'ėshtė kjo e keqe kėshtu?" "Hė, shko
tani dhe jepi gomarit ushqim tė hajė," - tha Nastradini dhe shtoi
akoma: "Ja ē'na solli kokfortėsia jote!"
***
Kur Nastradini ishte akoma fėmijė erdhi nga vendlindja e tij
Sivrihisari nė Akshehir dhe pa se muzeini thėrriste nga minareja
lutjen e mbrėmjes. Duke e keqkuptuar qėllimin e saj, ai i bėrtiti atij
qė nga poshtė: "Hė, po ē'mund tė bėj unė me ty xhaxha? Ti ke hipur nė
njė pemė qė s'ka degė as gdhėnka, si mund tė tė ndihmoj?"
***
Ishte njė djalė kokėfortė e mėndjemadh qė gjithnjė bėrtiste: "Mua s'mė
gėnjen dot asnjeri." Nastradin hoxha, qė atėherė ishte djalė i ri, i
dėgjonte shpesh kėto deklarata tė djalit. Njėherė ai u nevrikos dhe i
tha djalit: "Ti rri kėtu. Unė tani do kthehem dhe do ta shikosh se me
ē'mėnyra do tė tė gėnjej." Me kėto fjalė e la djalin dhe iku. Djali
qėndroi me orė tė tėra duke pritur, por Nastradini humbi si kripa nė
ujė. Ai u mėrzit, megjithatė po priste dhe seē pėshpėriste me
vete. Nė kėtė kohė erdhi njė moshatar i tij dhe i tha: "Pse qėndron
kėtu dhe llomotit?" Djali e sqaroi. Kurse moshatari qė erdhi, duke
qeshur me budallallėkun e djalit, tha: "Po ja qė ai tė gėnjeu ty. C'do
mė ti mburravec?"
***
Nastradini u ndal pėr punė nė Bursė dhe donte tė blinte nė pazar
shallvare tė leshta pėr pesėmbėdhjet akēa. Ai e porositi qė t'ia
mbėshtillte shallvaret dhe kur u bė gati tė paguante paratė dhe tė
ikte, mendoi se shallvaret qė kishte veshur nuk ishin dhe kaq tė
vjetra, prandaj vendosi qė mė mirė tė blinte njė xhube tė lehtė nė
vend tė shallvareve. Dhe i tha shitėsit: "Unė doja tė blija
shallvare, por ndėrrova mėndje. Nė vend tė tyre mė jep njė xhybe pėr
pesė akēa." "Mirė," i tha tregėtari dhe i gjeti njė xhybe tė
pėrshtatshme. Nastradini e mori dhe shkoi, por tregėtari filloi tė
bėrtasė: "Ej, ti! S'mė ke dhėnė paratė!" "Po unė ti lashė
shallvaret." "Po, por ti edhe pėr shallvaret nuk mė pagove paratė," i
vuri nė dukje tregėtari. Nastradini i ēuditur bėrtiti: "Si? Aj-aj-aj!
Kėta bursakėt qėnkan tė ēudiēėm. Po nuk i mora shallvaret, ēfarė tė
paguaj pėr to?"
***
Pasi u kthye nė pikun e vapės nė shtėpi, Nastradini i tha gruas: "Mė
sill tasin me kos! S'ka gjė mė tė dobishme dhe mė tė mirė pėr
stomakun nė kėtė vapė!" Gruaja iu pėrgjigj: "Tasin? Po ne s'kemi as
njė lugė kos nė shtėpi!" Nastradini tha: "Epo mirė, bile mė mirė qė
s'ka. Kosi ėshtė i dėmshėm pėr njeriun." "Njeri i ēudiēėm je ti, - i
tha gruaja, - njė herė thua se kosi ėshtė i dobishėm, njė herė i
dėmshėm. Cili nga mendimet e tua ėshtė i drejtė?" Nastradini u
pėrgjigj: "Nė qoftė se ai gjendet nė shtėpi, ėshtė i drejtė mendimi i
parė, por nė qoftė se nuk ka, atėherė ėshtė i drejtė mendimi i dytė."
***
Predikimi nė xhami
Njėherė hoxhė Nastradini (hoxhė nė Turqinė e vjetėr thirreshin me respekt
njerėzit e shkencės dhe tė arsimit -- mėsues, pedagogė dhe udhėheqės
shpirtėrorė) u ngjit nė faltore nė Akshehir (qytet nė Turqi) pėr tė
predikuar dhe tha: "Besimtarė, a e dini se ēfarė do t'u them?". Ata
iu pėrgjigjėn: "Jo, nuk e dimė". Atėherė hoxha tha: "Kur ju nuk e dini,
atėherė ē'mund t'u flas?". Me kėto fjalė ai zbriti nga faltorja dhe
shkoi nė punėn e vet.
Herėn tjetėr kur ai hipi pėrsėri nė faltore dhe u drejtoi tė njėjtėn
pyetje, njerėzit iu pėrgjigjėn: "E dimė". "Pra, pėrderisa ju e dini,
domethėnė qė s'ėshtė nevoja qė unė t'u flas". Kėshtu tha dhe pėrsėri
u largua. Besimtarėt, tė habitur, vendosėn qė, kur hoxha tė hipi prapė
nė faltore t'i pėrgjigjen: "Disa nga ne e dinė, kurse tė tjerėt nuk e
dinė".
Pasi u ngjit pėr herė tė tretė nė faltore Nastradini, sipas zakonit,
iu drejtua popullit me tė njėjtėn pyetje. Pėrgjigja ishte: "Disa prej
nesh e dinė, tė tjerėt jo". Nastradini, duke mbajtur seriozitetin, tha
me zė tė lartė: "E mrekullueshme! Atėherė, ata qė e dinė le tua
tregojnė atyre qė nuk e dinė".